تعریف اصلی از سیستم انتقال قدرت (جعبه دنده)

بخشی از یک وسیله نقلیه است که قدرت را از موتور به چرخ‌ها منتقل می‌کند. ​

نحوه عملکرد این سیستم بستگی به دستی یا اتوماتیک بودن جعبه دنده دارد:

جعبه دنده دستی:

​جعبه دنده دستی شامل مجموعه ای از دنده ها دور یک شفت (میله) است.​  با فشردن کلاچ و تغییر دنده توسط راننده، چرخ دنده ها در جای مورد نظر قرار می گیرند.​ با رها کردن کلاچ، قدرت موتور به چرخ‌ها منتقل می‌شود. مقدار قدرت و یا گشتاور، وابسته به ​دنده انتخابی توسط راننده است.

جعبه دنده اتومات:

در یک گیربکس اتوماتیک، دنده‌ها روی شفت چیده شده‌اند، اما دنده‌ها با تغییر فشار پدال گاز داخل ماشین تغییر می‌کنند. هنگامی که راننده روی پدال گاز فشار می‌دهد، دنده به طور خودکار بسته به سرعت تعویض می شود. اگر فشار روی پدال گاز کم شود شود، دنده بسته به سرعت خودرو، کم می شود.​ ​

روغن گیربکس دنده‌های چرخ را روانکاری می‌کند و حرکت را برای آن‌ها در زمان پروسه تعویض دنده آسان‌تر می‌کند​​​​​​​.

روغن گیربکس یک مایع لغزنده است که در نقش روان‌کننده برای بخش‌های متحرک در داخل گیربکس شما بکار می‌رود.​ همچنین در جعبه دنده اتوماتیک، این سیال به عنوان خنک‌کننده و یک سیال لزج عمل کرده که وظیفه انتقال قدرت را از موتور دارد.

انواع این سیالات برای جعبه دنده‌های متفاوت مورد استفاده قرار می‌گیرند. ​

به طور کلی به روغن مورد استفاده در جعبه دنده های اتوماتیک روغن گیربکس می گویند.​

همچنین به روغن مورد استفاده در گیربکس های دستی ، روغن دنده یا واسکازین گفته می شود.

تفاوت اصلی این دو در غلظت و گرانراوی آنهاست که ناشی از تفاوت عملکرد در جعبه دنده دستی و اتوماتیک است.​ البته در بعضی مواقع میتوان از روغن گیربکس اتوماتیک در گیربکس دستی استفاده کرد، اما عکس آن غیر ممکن است.​

دفترچه راهنمای خودرو شما اطلاعات لازم مورد روان کننده های مناسب خودرو شما در اختیارتان قرار گرفته است.

​تعویض روغن دنده یا گیربکس اتوماتیک ضروری است؟

بله؛ بدون توجه به اینکه آیا شما گیربکس دستی یا اتوماتیک داشته باشید. ​

البته در مورد گیربکس‌های اتومات، فواصل سرویس برای گیربکس اتوماتیک از هر 50000 کیلومتر تا هیچ وقت متفاوت است!​

​چرا باید این سرویس انجام شود؟

در گیربکس‌های دستی:

در گیربکس دستی، مشکل اصلی پایین آمدن کیفیت روغن نیست، بلکه آلودگی آن است.

​این آلودگی بر اثر فرسایش یاتاقان ها و دنده ها در طول زمان بوجود می آید.​ ذرات فلزی میکروسکوپی بوجود آمده در روغن عملکرد آن را تحت تاثیر قرار داده و روغن نمیتواند به صورت مناسب جعبه دنده را روان کاری کند.​ بنابراین اگر اقدام به تعویض روغن موتور نشود، عمر سیستم انتقال قدرت شما را کوتاه خواهند شد.

در گیربکس‌های اتوماتیک:

به علت این که در یک گیربیکس اتوماتیک حرارت بیشتری ایجاد می‌شود، کیفیت سیال گیربکس اتوماتیک با گذشت زمان کاهش می یابد.

علاوه بر این، مانند یک گیربکس دستی، سیال گیربکس اتوماتیک نیز با قطعات فرسوده شده داخل گیربکس آلوده می‌شود.​ در صورت عدم رسیدگی در زمان مناسب عمر سیستم انتقال قدرت شما کاهش می یابد.

​آیا بین دوره های سرویس باید به نکات دیگری نیز توجه بشود؟

بله؛​ لازم است به طور مرتب سطح روغن جعبه دنده مورد بررسی قرار بگیرد.​

اگر جعبه دنده با روغن کم کار بکند ممکن است تعویض دنده به صورت مناسب انجام نشود یا حتی تعویض دنده میسر نشود. همچنین می‌تواند به بخش‌های داخلی گیربکس شما که به خوبی روغن کاری نمی شود آسیب برساند .متأسفانه، شما ممکن است متوجه هیچ هیچ صدایی نشوید یا سرنخی که نشان دهنده سطح روغن کم باشد مشاهده نکنید، تا زمانی که خیلی دیر شود.پس مهم است که سطح روغن به صورت مرتب بررسی شود.. ​

​چک کردن سطح روغن جعبه دنده

در گیربکس‌های دستی:

بررسی سیال گیربکس در یک گیربکس دستی می‌تواند مشکل باشد. ​تعداد کمی از تولید کنندگان میله نشانگره برای نمایش سطح روغن گیربکس در خودرو در نظر گرفته اند.​ به شما توصیه میشود که از مکانیک خود بخواهید تا هنگام تعویض روغن موتور، سطح روغن گیربکس شما را چک بکند.​ این کار فقط چند دقیقه به طول خواهد انجامید.

در گیربکس‌های اتوماتیک:

اگر شما یک اتومبیل با گیربکس اتوماتیک دارید، اتومبیل شما برای این منظور، میله نشانگر (Dipstick) خواهد داشت. ​ دقت کنید تا میله نشانگر گیربکس و کارتر را اشتباه نگیرید (این اشتباه بسیار معمول است). برای اکثر خودرو های اتوماتیک چک کردن سطح روغن با بیرون کشیدن میله نشانگر در حالی که موتور روشن و در حال گرم شدن است انجام می شود.​ دقت کنید دنده باید در حالت پارک قرار بگیرد.​ برای اطلاع دقیق از نحوه چک کردن سطح روغن خودرو خود به دفترچه راهنما مدل خود مراجعه کنید.​

​همچنین در صورت مشاهده هر گونه روغن ریزی همیشه سطح روغن خودرو خود را چک کنید.

بر خلاف روغن موتور، روغن گیربکس نمی سوزد، پس اگر سطح روغن شما کاهش میابد به احتمال فراوان خودرو شما روغن ریزی دارد.

کی باید مایع روغن گیربکس تعویض شود؟

مجدداً این بستگی به  اتوماتیک یا دستی بودن سیستم انتقال قدرت شما دارد.

در گیربکس‌های اتوماتیک:

حرارت بیشتری تولید می‌شود که به این معنی است که کربن بیشتری تولید می‌شود، که سیال گیربکس را آلوده می‌کند.در طول زمان، این آلاینده‌ها باعث غلیظ تر شدن سیال شده و کارایی آن را کاهش می دهد.

مشخصات سازنده ها برای برای سرویس روغن گیربکس اتوماتیک به طور قابل‌توجهی متفاوت است، از پنجاه هزار کیلومتر تا هرگز!​ به طور معمول سرویس روغن گیربکس اتوماتیک  بین هر صد هزار تا صد و پنجاه هزار کیلومتر انجام میشود. ​همچنین تعویض آن زودتر از رسیدن موعد آن ضرری نخواهد داشت. چک کردن سطح روغن گیربکس در هر سیستم انتقال قدرتی باید انجام شود.​ حتی در خودرو هایی که بنا به گفته سازنده آن ها نیاز به تعویض روغن گیربکس نمی باشد، سطح روغن باید به صورت مرتب چک شود تا در صورت وجود نشتی، سریع تر تشخیص داده شود.

​در گیربکس‌های دستی:

توصیه های متنوعی به دلایل مختلف میشود. اکثر تولیدکنندگان پنجاه تا صد هزار کیلومتر را پیشنهاد می‌کنند که در این مدت شما باید روغن دنده (واسکازین، روغن گیربکس دستی) دستی را تعویض کنید.​ همچنین در صورتی که خودرو شما در شرایط دشوار کار می کند، توصیه میشود تعویض روغن گیربکس هر بیست و پنج هزار کیلومتر انجام شود.

شرایط دشوار برای یک گیربکس دستی، وضعیت‌هایی مانند رانندگی در سفره‌ای کوتاه بسیار زیاد است که در آن‌ها تغییر دنده‌ها بیشتر از معمول انجام می شود. ​اگر در شهری زندگی میکنید که نیاز به توقف زیاد دارید و کمتر در بزرگراه ها رانندگی می کنید (مشابه شرایط شهر تهران) سیستم انتقال قدرت شما در شرایط دشوار قرار دارد.​ همچنین رانندگی در مناطق کوهستانی یا هنگامی که یک راننده در حال یادگیری رانندگی با گیربکس دستی است، از شرایط دشوار برای سیستم انتقال قدرت به حساب می آیند.

​نشانه هایی که در صورت مشاهده باید گیربکس خود را چک کنید:

دقت کنید که اگر متوجه علایم زیر شدید، حتی در صورتی که به آستانه کیلومتری که توسط دفترچه راهنما وسیله نقلیه شما نشان داده شده ‌است نرسیده اید، جعبه دنده باید بررسی شود: ​

1. اگر صدای خرد شدن از زیر اتومبیل شنیده می‌شود در حالی که موتور روشن است، اما ماشین حرکت نمی‌کند.​

​2.​ اگر در هنگام تعویض دنده دچار مشکل می شوید.

​3.​ اگر دنده از جای خود در برود یا در صورت جا رفتن دنده با فشردن پدال گاز حرکت نکند.

​در این صورت روغن گیربکس قبل از زمان تعیین‌شده توسط شرکت تولیدکننده به حد آلودگی خود رسیده و باید تعویض شود.​

صرف نظر از نوع گیربکس، تغییر دادن سیال گیربکس یک فرآیند ساده نیست و لازم است با امکانات مناسب انجام شود و روغن گیربکس باید تخلیه و به طور مناسب جمع آوری شود.​ همچنین در این میان باید فیلتر روغن و درزبندی ها باز بینی شود.​ این فرآیند باید توسط مکانیک با ابزار مناسب انجام شود.